GIETRZWAŁD (DIETRICHSWALDE)

Obręb ewidencyjny Gietrzwałd (Dietrichswalde) położony jest na Warmii, w powiecie olsztyńskim, w środkowej części gminy Gietrzwałd, nad rzekami Pasłęką i Giłwą, na Pojezierzu Olsztyńskim.

Miejscowość Gietrzwałd została założona w XIV w., a dokument lokacyjny na prawie chełmińskim pochodzi z dnia 19 maja 1352 r. W 1656 r. wieś posiadała 70 włók, 17 gburów, 3 sołtysów, 1 młyn i 2 karczmy. 27 czerwca 1877 r. nad klonem rosnącym przy kościele, 13-letniej dziewczynce miała objawić się Matka Boża. Zjawisko to miało powtarzać się zarówno u tej samej dziewczynki jak i u trzech innych. Kult maryjny i autentyczność tych faktów kościół rzymskokatolicki zatwierdził w 1977 r., podczas obchodów 100-lecia objawień. W roku 1878 Andrzej Samulowski założył w Gietrzwałdzie jedyną w tamtym czasie na Warmii, księgarnię polsko-katolicką, którą prowadził do 1928 r. W latach 1929-1933 działała tu Katolicka Szkoła Polska. W latach 1519 i 1521 przebywał tu Mikołaj Kopernik zajmujący się osiedlaniem i zagospodarowywaniem opuszczonych działek.

Bazylika pw. Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie

Kościół w Gietrzwałdzie powstał jeszcze przed dokumentem lokacyjnym z 1352 r. Murowaną świątynię poprzedzała drewniana na kamiennej podmurówce. Kościół murowany konsekrowany był w 1500 r. przez biskupa Jana Wilde. W latach 1866-1868 obiekt przeszedł kapitalny remont. Rozbudowy świątyni dokonano po objawieniach maryjnych, w 1884 r. i w takiej formie pozostaje ona do dziś.

Kościół pw. Narodzenia NMP w Gietrzwałdzie (sanktuarium) zlokalizowany przy ul. Kościelnej to konstrukcja zbudowana pierwotnie na planie prostokąta z dobudowanym później transeptem, przez co uzyskano formę krzyża. Kościół murowany z czerwonej cegły, nieotynkowany z prezbiterium skierowanym w stronę północno-wschodnią i wieżą od strony południowo-zachodniej. Część pierwotna, jak i transept nakryte są dachami dwuspadowymi. Przy transepcie, po obu stronach kościoła znajdują się dwie absydy nakryte dachem stożkowym. Trzykondygnacyjna wieża, nakryta wysokim hełmem zwieńczonym krzyżem, zdobiona jest między innymi blendami, małymi wieżyczkami i XIX-wiecznym zegarem. W neogotyckim ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Gietrzwałdzkiej pochodzący z 1505 r.

Przy kościele znajduje się dom pielgrzyma, plebania z mansardowym dachem z 1915 r., XIX-wieczna kaplica wotywna pw. św. Józefa z 1877 r. (obecnie kaplica pogrzebowa), organistówka z 1874 r. oraz kapliczki (w tym Kapliczka Objawień NMP).

Przydrożne kapliczki w Gietrzwałdzie

W Gietrzwałdzie zlokalizowanych jest kilka przydrożnych kapliczek, większość dwukondygnacyjnych:

• przy drodze prowadzącej do Woryt, w pobliżu cmentarza parafialnego, 1800 r.- otynkowana, z dachem namiotowym;
• przy kościele, II poł. XIX w.- z przyporami, nieotynkowana, z dachem wielospadowym;
• przy kościele- Kapliczka Objawień NMP, II poł. XIX w.- nieotynkowana, z dachem dwuspadowym;
• przy kościele- nieotynkowana, z dachem dwuspadowym;
• przy kościele, II poł. XIX w.- nieotynkowana, z dachem dwuspadowym i wieżyczką zwieńczoną hełmem i kulą;
• przy kościele- nieotynkowana, z dachem dwuspadowym;
• w centrum wsi, na rozdrożu, II poł. XIX w.- z przyporami, nieotynkowana, z dachem wielospadowym;
• przy ul. Ostródzkiej- nieotynkowana, z dachem wielospadowym;
• przy ul. Ostródzkiej, II poł. XIX w.- nieotynkowana, z wieżyczką zwieńczoną krzyżem i sterczynami;
• przy ul. Ostródzkiej (zbiegu z DK nr 16), przełom XIX/XX w.- nieotynkowana, z dachem wielospadowym, zwieńczona metalowym krzyżem;
• przy ul. Ostródzkiej, na prywatnej posesji, II poł. XIX w.- nieotynkowana, z dachem wielospadowym;
• przy ul. Szkolnej (droga w kierunku Łajs), nieotynkowana, z dachem wielospadowym.

Zabudowa

W Gietrzwałdzie zlokalizowanych jest kilka zabytkowych domów.

Źródła:

• openstreetmap.org,
• maps.mapywig.org,
• geoserwis.gdos.gov.pl,
• geoportal.gov.pl,
• bdl.stat.gov.pl,
• zabytek.gov.pl,
• nid.pl/rejestr-zabytkow,
• informacje umieszczone na terenie miejscowości,
• Przewodnik po zabytkowaych kościołach południowej Warmii- Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973 r.,
• Stanisław Achremczyk- „Warmia”- Littera, Olsztyn, 2011 r.,
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II, 566,
• zdjęcia z własnej kolekcji.

• Powrót do poprzedniej strony.

WARTO ZOBACZYĆ