LIDZBARK WARMIŃSKI

Gmina miejska Lidzbark Warmiński (Heilsberg) położona jest w całości na Warmii nad rzekami: Łyną oraz Symsarną, w środkowej części powiatu lidzbarskiego. Miasto swym zasięgiem obejmuje dwa regiony fizycznogeograficzne (mezoregiony): Wysoczyznę Jeziorańsko-Bisztynecką i Nizinę Sępopolską. Graniczy z gminą wiejską Lidzbark Warmiński.

Lidzbark Warmiński w latach 1350-1795 był siedzibą biskupów. Zamek był siedzibą mecenasów nauki i sztuki oraz gospodarzy zarządzających Warmią. Za murami zapadały ważne decyzje o kształtowaniu Warmii i planach odpierania wrogów. Ziemski, obronny gród zbudowany został w czasach podbojów ziem pruskich, w I poł. XIII w. Zniszczony został w 1261 r., a po odbudowie, w 1308 r. osada z rąk biskupa Eberharda z Nysy otrzymała prawa miejskie. Gród stał się siedzibą władz sądowniczych i administracyjnych, a w 1350 r. z Ornety przeniesiono tu siedzibę biskupów, co zapoczątkowało budowę zamku.

Wybrane zabytki rejestrowane Lidzbarka Warmińskiego

Zamek Biskupów Warmińskich

Zamek Biskupów Warmińskich w Lidzbarku Warmińskim wznoszono przez pół wieku, a początek budowie dał w latach 1350-1355 Jan I z Miśni, który przeniósł siedzibę biskupów z Ornety do Lidzbarka Warmińskiego oraz zainicjował budowę zamków w Reszlu i Jezioranach, a także budowę katedry we Fromborku. Jako lokalizację wybrano widły rzek: Łyny i Symsarny. Założeniem był zamek trójskrzydłowy, wzorowany na zamkach krzyżackich z murami obwodowymi, bramami i wieżą. Po śmierci Jana I z Miśni drugą fazę budowy kontynuował Jan Stryprock, który zmienił koncepcję z zamku trójskrzydłowego na czteroskrzydłowy. Ostatnią fazą kierował biskup Henryk III Sorbom i tu wzniesiono krużganki, po stronie południowej zamku zbudowano przedzamcze, a całość otoczono murami i fosą. W kolejnych latach budowla była modernizowana. W latach 1442 i 1497 zamek był częściowo zniszczony przez pożary, ale szybko odbudowany. Wysoka, narożna, trzykondygnacyjna wieża pełniła funkcję obronną, strażniczą oraz wykorzystywano ją jako więzienie. W pozostałych narożach wzniesiono wieżyczki. Zamek nakryto dachem dwuspadowym.

Wraz z zamkiem, od strony północnej i południowej budowano dwa przedzamcza. Północne przeznaczono na młyn, szlifiernię oraz tartak i było łącznikiem między miastem a zamkiem. Przedzamcze południowe pierwotnie przeznaczono na stajnię i wozownię. W południowo-wschodnim narożu wzniesiono dwie cylindryczne baszty, z których jedna została zachowana. Na przestrzeni wieków budynki przedzamcza zmieniały swój kształt i przeznaczenie. W latach 40. XVIII w. biskup Grabowski zbudował pałac na miejscu poprzedniego budynku po stronie wschodniej przedzamcza południowego. Obecne przedzamcze południowe otoczone jest trzema skrzydłami.

Pomieszczenia w lidzbarskim zamku wielokrotnie zmieniały swój wygląd. Wszystkie skrzydła zamku zostały podpiwniczone, Trzymano tu żywność, wydzielono pomieszczenia na kuchnię, piekarnię, zbrojownię i karcer. Na piętrze mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne, ze sklepieniami gwiaździstymi użytkowane przez biskupa warmińskiego. Na piętrach mieściły się: w skrzydle zachodnim- wielki refektarz, w skrzydle południowym- kaplica i kapitularz, w skrzydle wschodnim- pokoje urzędników biskupich i mały refektarz. Pokoje ozdobiono polichromiami. Na wyższej kondygnacji umieszczono ganek obronny.

Zamek Biskupów Warmińskich pełni obecnie funkcję Muzeum Warmii i Mazur.

Zespół kościoła pw. św. Piotra i św. Pawła oraz Michała Archanioła w Lidzbarku Warmińskim

Kościół pw. św. Piotra i św. Pawła oraz Michała Archanioła zbudowano w XIV w. i jest zlokalizowany przy pl. Kościelnym. XV-wieczna wieża była podwyższana w kolejnych stuleciach. W czasie pożaru, jaki miał miejsce pod koniec XVII w., spłonął dach i wieża. Podczas prac naprawczych wieżę zwieńczono hełmem z trzema latarniami i dobudowano sygnaturką na dachu po stronie wschodniej kościoła. Świątynię rozbudowywano pod koniec XIX w.

Kolegiata pw. św. Piotra i św. Pawła oraz Michała Archanioła (kościół farny) jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, z czerwonej cegły, nieotynkowaną, orientowaną, trójnawową, z wydzielonym prezbiterium, z masywną, czworoboczną wieżą od strony zachodniej, którą nakrywa płaski dach i wieńczy hełm z trzema latarniami. Korpus kościoła przykrywa dach dwuspadowy. W skład zespołu oprócz kościoła wchodzą: plebania, dzwonnica i wikarówka.

We wnętrzu kościoła ołtarz główny z rokokową balustradą i posągami dwóch aniołów pochodzi z XX w. Uwagę zwracają dwa ołtarze boczne przy filarach oddzielających nawy: z XVII-wiecznym obrazem św. Walentego uzdrawiającego chorego i św. Michała Archanioła, a także jeden ołtarz boczny ze zwieńczeniem grupy św. Anny Samotrzeciej z początku XVI w., z XVII-wiecznym obrazem MB Śnieżnej. Pozostałe wyposażenie to między innymi: rzeźby, obrazy, ambona, barokowa chrzcielnica. W posadzce i ścianach kościoła zachowało się pond 20 płyt nagrobnych. Ściany zdobią barwne witraże.

Klasztor sióstr św. Katarzyny

Zabudowania klasztoru (obecnie dom opieki) zlokalizowane są przy kościele pw. św. Piotra i św. Pawła oraz Michała Archanioła i pochodzą z XVIII-XX w.

Dawny kościół ewangelicki

Dawny kościół ewangelicki (obecnie cerkiew pw. św. Apostołów Piotra i Pawła) został zbudowany w latach 1821-1823 i zlokalizowany jest przy ul. Wysokiej Bramy w Lidzbarku Warmińskim. Projektantem budowli jest niemiecki architekt Karl Friedrich Schinkl.

Cerkiew prawosławna pw. św. Apostołów Piotra i Pawła jest konstrukcją zbudowaną na planie prostokąta, ryglową, oszalowaną poziomo, trójnawową, dwuwieżową, z niewielkim, wydzielonym prezbiterium skierowanym na północny wschód. Masywne wieże od strony południowo-zachodniej ustawione są symetrycznie na narożach i zostały nakryte dachem namiotowym. Nawy nakryte są dachem dwuspadowym.

Wysoka Brama (przedbramie)

Przedbramie nieistniejącej Bramy Wysokiej zostało zbudowane w XV w. i przebudowane w połowie XIX w. Budowla zlokalizowana przy ul. Dębowej to jeden z elementów murów obronnych Lidzbarka Warmińskiego. Jest to konstrukcja murowana, czterokondygnacyjna z dwiema półokrągłymi basztami po bokach i przejściem/przejazdem pośrodku.

Letni pałac biskupi „Oranżeria”

Pierwsze wzmianki o budowli pochodzą z 1689 r. Na jej miejscu w latach 90. XVII w., wg projektu Tylmana von Gamerena, biskup Zbącki wzniósł dwukondygnacyjny budynek, w którym były pomieszczenia biskupa: salon, sypialnia, gabinet i pokoje. W 1704 r. pałac został spalony przez Szwedów. Na jego gruzach biskup Potocki wzniósł oranżerię zwaną Lusthausem, z ośmioboczną salą przykrytą kopułą. Po dwóch stronach dobudowano dwa pomieszczenia. Oranżeria została rozbudowana za czasów biskupa Ignacego Krasickiego i pochodzi z lat 1711-1724.

Domy przy ul. Hożej, Kasprowicza, Konstytucji 3 Maja, Kopernika, Lipowej, Mickiewicza, Ratuszowej, pl. Wolności, Wysokiej Bramie

Inne zabytki rejestrowane Lidzbarka Warmińskiego

• założenie urbanistyczne miasta,
• kaplica pw. św. Katarzyny z XIX w. przy ul. Bartoszyckiej,
• wieża ciśnień z 1912 r. przy ul. Szwoleżerów,
• most drogowy nad rzeką Łyną, 4 ćwierćwiecze XIX w., 1938 r. przy ul. Kopernika-Reja.

Cmentarz miejski

Cmentarz do 1945 r. nazywany był Cmentarzem Leśnym (Waldfriendhof) i powstał w 1925 r. na wzgórzu, w miejscu dawnych ogrodów Ignacego Krasickiego. Zachowała się Droga Krzyżowa prowadząca od bramy do szczytu góry. Na cmentarzu spoczywa wybitny lotnik, rekordzista świata w lataniu szybowcowym- Ferdinand Schulz.

Źródła:

• Stanisław Achremczyk- „Warmia”- Littera, Olsztyn, 2011 r.,
• Agnieszka i Robert Sypek- „Zamki i obiekty warowne Warmii i Mazur”,
• Marek Jodkowski- „Budownictwo kościoła ewangelickiego na obszarach historycznej Warmii w dobie sekularyzacji (1772-1840)”,
• geoserwis.gdos.gov.pl,
• geoportal.gov.pl,
• openstreetmap.org,
• eteryt.stat.gov.pl,
• maps.mapywig.org,
• zabytek.gov.pl,
• nid.pl/rejestr-zabytkow,
• informacje umieszczone na terenie miejscowości,
• zdjęcia z własnej kolekcji.

Zobacz również:

• Gmina Kiwity
• Gmina Lidzbark Warmiński
• Lidzbark Warmiński
• Gmina Lubomino
• Gmina Orneta

WARTO ZOBACZYĆ